Żuławy Wiślane to obszar wyjątkowo narażony na kataklizmy związane z wodą. Na przestrzeni wieków rzeka Wisła oraz sztormy Bałtyku wielokrotnie nawiedzały ten region, przynosząc tragiczne skutki. Wydaje się, że cykliczność powodzi stała się częścią historii Żuław, co znajduje potwierdzenie w licznych źródłach historycznych. Niestety, świadomość współczesnych mieszkańców o tych zagrożeniach jest niska, co prowadzi do bagatelizowania potencjalnych niebezpieczeństw.
Tradycyjna wiedza o powodziach
Najstarsze wzmianki o powodzi w dolnym biegu Wisły sięgają 1328 roku, jednak nie jest to jedyny odnotowany przypadek. W ciągu ostatnich 500 lat region ten dotknęło blisko 150 takich katastrof. Szczególnie ciekawe są znaki wielkiej wody, które dawni mieszkańcy pozostawiali, aby upamiętnić poziom wody w najgorszych momentach. Te kamienne lub żeliwne tablice, często z niemieckimi napisami, przetrwały do dziś w niektórych miejscowościach. W Gdańsku, jednym z miast najbardziej zagrożonych powodziami, zachowało się aż sześć takich znaków.
Pomimo tego, współczesna świadomość o zagrożeniu wodnym jest znikoma. Powojenne migracje i zerwanie ciągłości osadniczej sprawiły, że wiedza przekazywana przez pokolenia uległa zapomnieniu. Ludzie, którzy przez wieki uczyli się żyć z zagrożeniem, nie mieli okazji przekazać swojego doświadczenia nowym mieszkańcom. Współczesne pokolenia nie wiedzą, że Wisła to żywioł, który w każdej chwili może znowu zaatakować.
Żuławy i ich holenderskie dziedzictwo
Obszary Żuław to teren depresyjny, zdominowany przez wodę. W średniowieczu powodzie były tak częste, że wielu mieszkańców opuściło te ziemie, rezygnując z walki z żywiołem. Sytuację zmieniły dopiero osadnictwo holenderskie, które zapoczątkował Zakon Krzyżacki w XIV wieku. Osadnicy z Niderlandów, mający doświadczenie w budowie tam i śluz, zdołali osuszyć 450 km² ziem depresyjnych.
Z czasem do regionu przybyli mennonici, którzy jeszcze bardziej rozwijali infrastrukturę hydrotechniczną. Tworzyli kanały, budowali groble i wzbogacili krajobraz o liczne wiatraki. Żuławy zyskały dzięki temu żyzne gleby, co sprzyjało rozwojowi rolnictwa. Mennonici zostali w regionie na dłużej, a ich wiedza na temat ochrony przed powodziami przetrwała aż do XX wieku. Zorganizowali oni również służbę przeciwpowodziową, która przekształciła się w Związki Wałowe, działające skutecznie do 1945 roku.
Zobacz także: Zbieranie tulipanów na Żuławach. „O rany tulipany!” [GALERIA]
Powódź z 1829 Roku – wielka katastrofa
Jednym z najtragiczniejszych wydarzeń w historii Żuław była powódź z 1829 roku. Po wyjątkowo surowej zimie, wiosenna odwilż przyniosła gwałtowny wzrost poziomu wód. Lody spływające Wisłą spowodowały spiętrzenie wody, a w okolicach Torunia most został porwany przez żywioł. W nocy z 8 na 9 kwietnia 1829 roku sytuacja osiągnęła punkt kulminacyjny. Na ujście Wisły naparł potężny sztorm znad Anglii, co zatrzymało spływ lodu, a spiętrzona woda przerwała wały w kilkudziesięciu miejscach.
Woda zalała Żuławy Wiślane i wkrótce dotarła do Gdańska. Dolne Miasto znalazło się pod wodą sięgającą nawet do drugiego piętra budynków. Fala powodziowa była tak potężna, że na placu przy Fontannie Neptuna w Gdańsku widoczna była tylko górna część cokołu. Zginęło około 30 osób, a tysiące ludzi straciło dach nad głową. Straty były ogromne, a Gdańsk potrzebował dekad, aby podnieść się z tej katastrofy.
Regulacja Wisły – próba ochrony regionu
W odpowiedzi na powodzie, władze pruskie podjęły działania mające na celu zabezpieczenie regionu. W 1895 roku zakończono prace nad Przekopem Wisły, który od tamtej pory służy jako główne ujście rzeki. Nowe wały miały chronić Żuławy przed kolejnymi powodziami, jednak zagrożenie wodne nie zniknęło całkowicie.
Wojenna zawierucha w 1945 roku przyniosła kolejną katastrofę. Wycofujące się wojska niemieckie zniszczyły wały i tamy, zatapiając Żuławy. Po wojnie odbudowa systemu hydrotechnicznego była trudna i kosztowna, a brak odpowiednich środków spowodował, że do dziś Żuławy są narażone na powodzie. Raporty wskazują, że większość urządzeń przeciwpowodziowych wymaga modernizacji, a wały stopniowo niszczeją.
Wzrost zagrożenia w XXI wieku
W obliczu zmian klimatycznych zagrożenie powodziowe na Żuławach staje się coraz większe. Podniesienie się poziomu Bałtyku o 20 cm w ciągu ostatnich 18 lat oraz coraz częstsze sztormy sprawiają, że region staje się bardziej podatny na zalania. Obszary depresyjne, które nie mają naturalnego odpływu wód, muszą być chronione poprzez systemy pomp i kanałów odwadniających.
W świetle tych zagrożeń konieczne staje się podjęcie działań mających na celu modernizację infrastruktury przeciwpowodziowej. Dziś Żuławy, stanowiące obszar o powierzchni 2000 km², są podzielone między dwa województwa, co utrudnia koordynację prac. Zabezpieczenie tego regionu przed powodzią to nie tylko wyzwanie lokalne, ale również narodowe.
Powodzie na Żuławach mogą mieć niszczące skutki dla lokalnej społeczności i gospodarki. Warto pamiętać, że zagrożenie wodne nigdy nie znika na stałe.
Zobacz też: Żuławy Gdańskie: piękno natury
mn
Dołącz do naszej społeczności!
Śledź nas na naszych mediach społecznościowych i bądź na bieżąco!
